Blog

Elke organisatie die zich enigszins met IT bezighoudt is momenteel druk met ontwikkelingen zoals Agile/scrum, (Bus)DevOps, Continuous Integration & Delivery, Datascience & analytics, Big Linked (Open) Data, Machinelearning & AI. En dan laat ik Blockchain nog maar even buiten beschouwing. Er lijkt één ding te zijn die men in al die drukte vergeet: architectuur. Waarom was het ook al weer nodig om inzicht en overzicht te creëren? We zijn al zo druk met al deze mooie nieuwe technieken.

"Totaal mislukt" koppen zowel Trouw als AD over een proef om de OV-chipkaart naar smartphones te verhuizen. Daarmee miskennen zij, en twee reizigersorganisaties, de waarde van pilots. De proef is juist geslaagd: de conclusie is dat het systeem niet voldoet aan de criteria. En, hoera: de managers luisteren naar de conclusies.

In het vakgebied van enterprise-architectuur zijn er allerlei methoden en technieken waarin is beschreven welke producten een architect zou moeten opleveren (archifacten). De nadruk ligt daarbij op modellen die vanuit allerlei perspectieven iets zeggen over de werkelijkheid van een organisatie. Het is opvallend dat er relatief weinig aandacht is voor producten die laten zien hoe uitspraken worden vertaald naar andere uitspraken op basis van logische redeneerlijnen. En dat terwijl vertalen, logisch redeneren en kritisch denken kerncompetenties zijn van een architect. Een redeneerschema is hier specifiek op gericht en zou dan ook een essentieel onderdeel moeten zijn van de gereedschapskist van een architect.

We zeggen vaak dat architectuur gaat over vormgeving; de manier waarop dingen moeten worden ingericht om de doelstellingen te ondersteunen. Ik denk dat je architectuur daarmee te kort doet; de meest interessante keuzes gaan niet over vormgeving maar over zingeving. Letterlijk en figuurlijk geeft je daarmee veel meer betekenis. Maar is dat dan wel architectuur? En hoe doe je dat dan; het richting geven aan zingeving? 

Afgelopen week was er in Deventer weer een editie van het grootste kennisfestival van Nederland. Op dit festival komt een grote diversiteit aan mensen bij elkaar die erg geïnteresseerd zijn in de grote veranderingen in onze samenleving. Er zijn allerei sprekers, workshops en panels, maar daarnaast is er ook ruimte voor creativiteit, muziek en theater. Ik was er net als vorig jaar bij en deel graag een paar van mijn inzichten.

De afgelopen jaren ben ik in diverse opdrachten in aanraking gekomen met het onderwerp regelbeheersing. Hierbij gaat het om het expliciet vastleggen van bedrijfsregels naast het vastleggen van processen. Een veel gehoord adagium daarbij is dat er een scheiding is van de ‘Know’ en de ‘Flow’. Met andere woorden, de logistiek van de bedrijfsactiviteiten leg je vast in processchema’s en de kennis van de bedrijfsactiviteiten leg je vast in bedrijfsregels. Echter, als je kijkt wat organiseren in essentie betekent dan kun je stellen dat elke vorm van organisatie begint met het maken van een afspraak tussen 2 mensen en vervolgens handelen conform die afspraak of handelen zodra de afspraak wordt geschonden. Met andere woorden, het meest elementaire onderdeel van een organisatie is de afspraak tussen 2 actoren.

Architectuur is al jaren continu in beweging. We zien met de introductie van een nieuwe versie  (3.0) van Archimate, de standaard taal waarin architecten de wereld in samenhang proberen te beschrijven, architectuur nog meer opschuiven van de harde IT naar de business. En dat is goed nieuws! Met introductie van de zogenaamde “capabilities” (wat een organisatie nodig heeft om iets te kunnen, dus niet het “hoe”) kan met de bestuurder in dezelfde terminologie gesproken worden en meer dan dat : het kan meetbaar gemaakt worden hoe de vlag erbij hangt! Neem bijvoorbeeld een capability “Gegevensmanagement” : wat is momenteel de volwassenheid van gegevensmanagement in de organisatie en waar wil de organisatie naar toe ? Kan door introductie van metadatamanagement en het meetbaar maken van datakwaliteit een stapje in de goede richting gemaakt worden?

In een eerder blog item heb ik al eens betoogd dat architectuur vooral gericht moet zijn op het expliciet maken, verzamelen, transformeren, creëren en verspreiden van kennis. Daar ging ik vooral in op de houding en aanpak van een kennisgebaseerde aanpak. Kennis omvat de verzameling van overtuigingen die we als mens hebben; dingen die we zeker weten. We kunnen echter ook valse overtuigingen hebben; dingen die gewoon niet waar zijn. Wat dit bemoeilijkt is dat onze hersenen onszelf voor de gek houden, door onbewust aannames te doen om voor onszelf een volledig verhaal te maken. In dit blog item wil ik graag laten zien wat de relatie is tussen kennis en de producten die een architect oplevert.

Architectuur gaat inherent over abstractie; het geeft overzicht, toont de patronen, het grotere geheel, de samenhang der dingen. Dat is de kracht van architectuur. Tegelijkertijd is dat de grootste valkuil van architectuur. Door te abstraheren van de werkelijkheid creëren we dingen die eigenlijk niet bestaan. We creëren een virtuele werkelijkheid, waarin we nieuwe woorden introduceren en de eenheden kunnen aanpassen aan wat we toevallig handig vinden. De virtuele werkelijkheid wordt al snel een verzameling van onwerkelijke abstracties. En met deze onwerkelijke abstracties gaan we vervolgens redeneren. Eigenlijk weten we niet meer precies waar we het over hebben. We zijn vooral aan het theoretiseren. En dan vinden we het vreemd dat anderen ons raar aankijken.

Ik heb sterk de indruk dat communicatie in organisaties vaak spaak loopt door taalgebruik, wat uiteindelijk ook funest is voor het bereiken van gezamenlijke doelstellingen. We hebben het heel makkelijk over woorden zoals “doelstelling”, “principe”, “uitgangspunt” en “eis” zonder dat we begrijpen waar we het echt over hebben. Wat de diepere intenties zijn die eraan ten grondslag liggen. We creëren hiermee onbewust afstand, waardoor het ook lastig is om goed contact te maken. De uitspraken gaan een eigen leven leiden en worden een doel op zich. Mensen gaan zich erachter verschuilen en gebruiken het als excuus om zelf geen verantwoordelijkheid te nemen of na te hoeven denken. Een verandering in houding is noodzakelijk. We moeten het met elkaar hebben over intenties.