30-11-2016

De architect als verhalenverteller

Het maakt eigenlijk niet zoveel uit of het over een gesproken verhaal gaat of over een geschreven verhaal. Het belangrijkste is dat het interessant genoeg is en dat mensen graag meer willen horen. Een verhaal kan vooral tot doel hebben om kennis over te brengen. In het verleden waren mythen (verhalen) dan ook de belangrijkste manier om kennis over te dragen. Een verhaal kan ook gebruikt worden om mensen te beïnvloeden. Architecten zouden dan ook verhalenvertellers moeten zijn. Ik merk dat het in de praktijk best lastig is voor mensen om een samenhangend verhaal te schrijven of vertellen. Tegelijkertijd kan het van de ontvanger ook best wat vragen om het verhaal goed te begrijpen. Zo deed mijn dochter afgelopen week een oefening in begrijpend lezen en ik merkte dat de oefeningen ook best lastig vond. Het schrijven van een verhaal dat goed leesbaar is en ook nog boeiend kan dus best moeilijk zijn.

Het vertellen van verhalen is eigenlijk ook gewoon een adviesvaardigheid. Een belangrijke cursus die ik heb gevolgd over adviesvaardigheden ging dan ook vooral over hoe je een advies opschrijft in de vorm van een verhaal. Een verhaal waarin zowel horizontale als verticale logica zit. Horizontale logica betekent dat je op een bepaald abstractieniveau door het hele verhaal heen moet kunnen lopen en dat dat een logisch verhaal moet zijn. Dit wordt ook wel de “storyline” genoemd. De eerste opzet voor een adviesrapport is dan ook het schrijven van een dergelijke storyline. Verticale logica betekent dat je ook het verhaal op een dieper niveau moet kunnen lezen. Praktisch gezien vertaalt zich dat vooral in een presentatievorm, waarbij het verhaal op hoofdlijnen zichtbaar is door individuele slides in de titel te voorzien van zinnen. Op de slide zelf staan vervolgens verdiepende zinnen die de titel onderbouwen en die samen weer een verhaal vormen op een meer gedetailleerd niveau.

Om een samenhangend verhaal te schrijven kunnen we leren van taalkunde. Hierin wordt een samenhangend verhaal ook wel een “discourse” genoemd. Een dergelijk verhaal is meer dan een verzameling zinnen. Het is een gestructureerde groep zinnen die onderling een duidelijke relatie hebben. Denk bijvoorbeeld aan een “gevolg” relatie waarbij een zin het gevolg van een voorgaande zin uitlegt. Of aan een “uitleg” relatie waarbij een zin een uitleg geeft van een voorgaande zin. Of aan een “reden” relatie waarbij een zin de reden beschrijft voor een voorgaande zin. In een samenhangend verhaal kunnen dus niet zomaar losse zinnen voorkomen. Ik probeer deze logica ook te gebruiken als ik architectuurdocumenten schrijf. Ik beschrijf dan typisch eerst een stelling, gevolgd door zinnen die uitleggen waarom deze stelling geldt, gevolgd door zinnen die uitleggen wat het gevolg is van de stelling. Het “waarom” verwijst daarbij typisch naar strategie- en beleidsdocumenten.

Het bedenken van een samenhangend verhaal is met bovenstaande tips wellicht al eenvoudiger. De kunst is echter vooral het juiste verhaal te vertellen. Dat is uiteraard afhankelijk van het doel van je verhaal. Uiteindelijk zou echter het streven van alle verhalen moeten zijn om de “waarheid” te beschrijven. De waarheid brengt kennis alsook inzichten over hoe de huidige situatie kan worden verbeterd. Het geeft inzicht in waardevolle oorzaak-gevolg relaties. De uitdaging is dan ook om gegeven een probleemstelling te komen tot het meest waardevolle verhaal, waarbij alle belangrijke feiten en relaties worden beschreven. We kunnen daarbij leren van de Griekse filosoof Socrates. Hij streefde ook naar het achterhalen van de waarheid en gebruikte daarvoor een gestructureerde manier om vragen te stellen. Een dergelijk Socratisch gesprek begint met een vraag en het stellen van vervolgvragen die duidelijk maken dat het initiële antwoord niet juist was door het geven van tegenargumenten. Daarna ontstaat de opening om via vervolgvragen de waarheid te achterhalen. Deze structuur kun je zelf ook gebruiken om een samenhangend verhaal te schrijven, door jezelf de juiste vragen te stellen. Overigens heeft deze waarheidsvinding er voor Socrates zelf toe geleid dat hij ter dood is veroordeeld. Dat maakt duidelijk dat de waarheid mogelijk niet altijd leidt tot een wenselijk verhaal.

Ook andere filosofen kunnen ons helpen bij het maken van een samenhangend verhaal. Zo is bijvoorbeeld de “dialectiek” interessant. Dit is een redeneervorm die door bijvoorbeeld Plato, Aristoteles en Kant werd gebruikt. Het is gebaseerd op het beschrijven van een dialoog die is gebaseerd op het bewust oproepen van tegenstellingen. Door het denken vanuit twee polen (de these en de antithese) worden tegenstellingen zichtbaar. Deze kunnen worden opgeheven door synthese. Dialectiek is een vorm van waarheidsvinding door het onderzoeken van de gedachtegang. Het is daarmee een tegenhanger van de retorica; de kunst van het overtuigen.

Al met al kunnen we stellen dat de rol “verhalenverteller” niet lichtzinnig moet worden opgevat. Het vraagt naast uitmuntende communicatieve vaardigheden en de kunst om mensen te boeien ook taalkundige kennis en adviesvaardigheden. De ultieme verhalenverteller is daarnaast ook filosofisch onderlegd.

Danny Greefhorst (dgreefhorst@archixl.nl) is directeur en principal consultant bij ArchiXL.

Interessant? Deel het!
Illustratie stel je vraag
Meer weten over deze blog?

Neem contact op met ons, we vertellen er graag meer over!

© ArchiXL  |  KvK 05084421