24-12-2018

Het vergeten archifact: het redeneerschema

Het is opvallend dat er relatief weinig aandacht is voor producten die laten zien hoe uitspraken worden vertaald naar andere uitspraken op basis van logische redeneerlijnen. En dat terwijl vertalen, logisch redeneren en kritisch denken kerncompetenties zijn van een architect. Een redeneerschema is hier specifiek op gericht en zou dan ook een essentieel onderdeel moeten zijn van de gereedschapskist van een architect.

Vertalen is een kernactiviteit van een architect. Doelstellingen, beleidsuitgangspunten en behoeften worden vertaald naar architectuurprincipes, eisen en ontwerpkeuzen. Een belangrijk deel van deze ontwerpkeuzen zijn een impliciet onderdeel van de modellen die de nadruk leggen op de gewenste structuur. Het expliciet maken van deze keuzen is belangrijk, zodat duidelijk is wat de achterliggende intenties zijn. In meer algemene zin is belangrijk om de redeneerlijnen en de traceerbaarheid van uitspraken vast te leggen. Een architectuur is geen doel op zich, maar een invulling van de doelstellingen en behoeften die eraan ten grondslag liggen. Het uitleggen, valideren en communiceren van deze redeneerlijn is een belangrijk deel van het werk van een architect. Het zorgt ervoor dat er draagvlak ontstaat voor keuzes.

Er bestaan wel een aantal producten die hier dicht tegenaan liggen, zoals technieken en modellen voor het representeren van doelstellingen, principes en eisen en hun onderlinge relatie. Het probleem is echter dat zij de echte redenering die eraan ten grondslag ligt niet expliciet maken; alleen het resultaat ervan. Is bijvoorbeeld de keuze voor een centrale voorziening echt het meest passend? Wat waren alle argumenten, tegenargumenten en het onderliggende bewijsmateriaal? Een redeneerschema is specifiek gericht op het in kaart brengen van al dit soort redeneringen. Het beschrijft alle argumenten, daaraan ten grondslag liggende argumenten, de afleidingen die gebruikt zijn en de aannames en de feiten waarop ze gebaseerd zijn. Dit alles in de vorm van een diagram waarin dat ook visueel in één oogopslag helder is. Hieronder is een voorbeeld redeneerschema opgenomen.

Een redeneerschema heeft nog meer voordelen. Zo kan het je ook helpen bij het opstellen van een samenhangend verhaal, waarbij alle argumenten en redeneringen op een logische manier en in balans worden gepresenteerd. Er zijn ook tools die teksten automatisch kunnen genereren uit het diagram. Doordat redeneringen in één oogopslag helder zijn, kunnen de redeneerlijnen ook veel makkelijker getoetst worden, bijvoorbeeld op drogredenen. Een interessante analyse is bijvoorbeeld die van het konijnenprincipe dat stelt dat er in een stelling geen konijnen uit de hoge hoed mogen worden getoverd. Het toetsen hierop betekent het controleren of een belangrijke term of woordgroep die voorkomt in de stelling ook voorkomt in de argumenten die ten grondslag liggen aan de stelling. Als je bijvoorbeeld een stelling hebt die uitspraken doet over auto’s dan moeten de argumenten die gebruikt worden ook over auto’s gaan en niet bijvoorbeeld over vliegtuigen.

Ik heb in dit blog item betoogd dat redeneerschema’s een essentieel onderdeel zouden moeten zijn van de gereedschapskist van de architect. Het is merkwaardig dat deze techniek waarvan de basis eigenlijk al 200 jaar geleden is gelegd tot op heden zo weinig aandacht heeft gekregen. Logisch redeneren is ook de basis achter filosofie alsook een kernonderdeel van kritisch denken. In deze tijden waarin gelijk krijgen soms belangrijker lijkt dan gelijk hebben en we digitaal bestormd worden met nepnieuws neemt het belang hiervan alleen maar toe.

Danny Greefhorst (dgreefhorst@archixl.nl) is directeur en principal consultant bij ArchiXL.

Interessant? Deel het!
Illustratie stel je vraag
Meer weten over deze blog?

Neem contact op met ons, we vertellen er graag meer over!

© ArchiXL  |  KvK 05084421